Дар доираи лоиҳаи миллии TAD5006 – “Татбиқи усулҳои ядроӣ ва молекулярӣ барои ташхис ва назорати бемориҳои фаромарзии ҳайвонот” якҷо бо машварат ва тавсияҳои мутахассисони Агентии Байналмилалии Нерӯи Атомӣ (АБНА) Институти тибби ветеринарии Академияи илмҳои кишоварзии Тоҷикистон яке аз озмоишгоҳҳо ба стандарти байналмилалии ISO/IEC 17025О мутобиқ гардонида мешавад. Дар ин раванд озмоишгоҳи вирусология бо ташхисҳои молекулавии Институти тибби ветеринарии АИКТ аз аккредитатсияи Муассисаи давлатии “Маркази миллӣ оид ба аккредитатсия” дар доираи стандарти байналмилалии ISO/IEC 17025 – “Талаботи умумӣ ба салоҳиятнокии озмоишгоҳҳои ташхисӣ ва калибровкакунонӣ ” гузашт ва дар системаи миллии акредитатсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 21 декабри соли 2023, таҳти №762. 37100. 02. 085-2023 бақайд гирифта шудааст. Аз аккредитатсия гузаштани озмоишгоҳи мазкур имконият фароҳам меорад, ки бемориҳои вирусию бактериявии ҳайвонот ташхис карда шаванд ва натиҷаи он аз ҷониби дигар муассисаҳои илмии дохилию хориҷӣ эътироф гардад.
2
декабри соли 2023 бо дастгирии Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ ва Агентии
Байналмилалии Нерӯи Атомӣ (АБНА) дар доираи лоиҳаи миллии TAD5006 – “Татбиқи
усулҳои ядроӣ ва молекулярӣ барои ташхис ва назорати бемориҳои фаромарзии
ҳайвонот” ба Институти тибби ветеринарии Академияи илмҳои кишоварзии Тоҷикистон
як қатор таҷҳизот ва лавозимоти муосир ворид гардид. https://cbrn.tj/view_news.php?id=681
Дар маросими
расмии супоридани таҷҳизот муовини директори Агентии амнияти химиявӣ, биологӣ,
радиатсионӣ ва ядроии Академияи миллии Тоҷикистон Матин Ахмедов ва Олимҷон
Азизов — сардори шуъбаи муносибатҳои байналмилалӣ ва робита бо ҷомеа ба ҳайси
ёрдамчиёни ҳамоҳангсози миллӣ ширкат варзиданд. Онҳо аз номи Агентии
Байналмилалии Неруи Атомӣ (АБНА) ба Директори Институти тибби ветеринарии
Академияи илмҳои кишоварзии Тоҷикистон Раҷабмурод Атовуллозода як қатор
таҷҳизот ва лавозимоти муосир, аз қабили боксҳи биологӣ барои ташхисҳои
молекулярӣ (ПЦР), таҷҳизот барои ташхисҳо бо усули таҳлили иммуноферменӣ (ИФА),
яхдонҳои пастҳарорат барои нигоҳдории намунаҳои амрозӣ ва ҳайли микроорганизмҳои
касалиовар, автоклавҳо, термостатҳо, сентрифугаҳо, химреактивҳо ва ғайра супориданд.
Мақсади татбиқи
лоиҳаи мазкур ин ташхис, тафриқасозӣ, муайян намудани вариантҳои зардобавӣ ва ҷудосозии
ҳайли микроорганизмҳои касаливор мебошад., ки дар хоҷагиҳои чорводорӣ ва
парандапарварии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба қайд гирифта шуда, зарари калони иқтисодӣ
мерасонанд, Инчунин, воридоти таҷҳизоти мазкур ба олимон ва мутахассисони соҳа
имконият фароҳам меорад, ки мониторинги бемориҳои сироятӣ, бахусус зоонозҳо ва
зери назорат гирифтани вазъи эпизоотӣ дар байни ҳайвоноти ваҳшӣ ва хонагӣ амалӣ
карда шавад, ки дар ҳалли барномаҳои давлатӣ ва стратегияҳои миллӣ, аз ҷумла
таъмини амнияти озуқавории кишвар нақши муҳим мебозад.
Қайд намудан ба
маврид аст, бо мақсади беҳтар намудани раванди корҳои илмӣ-тадқиқотӣ ва истифодаи
таҷҳизоти воридгардида, як қатор олимони институт дар кишварҳои хориҷӣ, аз
ҷумла Федератсияи Русия, Ҷумҳурии Австрия,
Македонияи Шимолӣ, ва Туркия таҷрибаомӯзӣ ва ташрифи илмӣ гузашта,
соҳиби сертификатҳои байналмилалӣ гардидаанд.
Мавриди зикр аст,
ки дар доираи лоиҳаи мазкур дар Институт панели офтобӣ насб карда шуд, ки барои
фаъолияти муназзами таҷҳизоти озмоишгоҳӣ мусоидат менамояд. Ҳамзамон дар доираи
лоиҳаи мазкур таҷҳизоти муосири озмоишӣ барои амалисозии ташхисҳои молекулярӣ
барои муайян ва типизатсияи барангезандагони бемориҳои махсусан хавфноки чорвою
паранда ва зоонозҳо нақши муҳим дорад, ворид ва насб карда шудааст. Айни замон,
ба Институт таҷҳизот оид ба ташхисҳои серологӣ, бактериологӣ ва вирусологӣ, ки
барои ҷудосозии вирусҳо, бактерияҳо ва муайян намудани намуди онҳо муҳим аст,
ворид гардидааст ва дар мӯҳлатҳои наздиктарин аз ҷониби коршиносони
байналмилалӣ супоридани онҳо ба нақша гирифта шудааст.
Чунин ҳамкории
доимӣ бо ниҳодҳои байналмилалӣ ба иқтидори техникӣ ва зеҳнии пажӯҳишгоҳи илмӣ
таъсири мусбӣ мерасонад ва дар ин замина Институти тибби ветеринарӣ нақша дорад
тавассути лоиҳаҳои техникӣ ҳамкориҳоро бо дастгирии Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ
ва Агентии Байналмилалии Нерӯи Атомӣ барои тақвият бахшидани роҳҳои муосири
ташхис ва пешгирии бемориҳои сироятӣ, аз он ҷумла зоонозҳо, ки хавфи калони
сироятёбиро дар байни ҳайвонот ва одамон ба вуҷуд меоранд ва барои баланд
бардоштани савияи касбии олимони соҳа ҳамкориҳоро дар ин самт идома диҳад.
Дар доираи лоиҳаи муштарак бо
иштироки олимони Донишгоҳи Корнели Иёлоти муттаҳидаи Амрико, олимони Донишгоҳи
Мелбурни давлати Австралия ва олимони Институти тибби ветеринарии АИКТ дар доираи лоиҳаи “Doing more with less –
Sustainable management of livestock and wildlife in the Pamirs of Tajikistan”
як қатор корҳо анҷом дода шуданд.
Маврид ба зикр аст, ки кӯҳҳои
Помири Тоҷикистон экосистемаи нозуки захираҳои маҳдуди ҳайвоноти ваҳшӣ ва
фарҳанги хоси чорводориро дар бар мегирад. Ин манзараҳои ноҳамвор инчунин
макони бабри барфӣ мебошанд. Зинда мондани ин гурбаи хеле таҳдидшуда аз
фаровонии навъҳои сайди ваҳшӣ ба мисли бузи сибирӣ ва гӯсфанди Марко Поло
вобаста аст. Ин навъҳои буз ва гӯсфандони ваҳшӣ дар паҳлӯи чорвои хонагӣ
зиндагӣ ва барои ғизо рақобат мекунанд ва эҳтимолан бемориҳои зиёди сироятиро
мубодила мекунанд. Дар доираи лоиҳаи мазкур дар якчанд ҷамоати ноҳияи Рӯшон ва
ноҳияи Мурғоби ВМКБ тадқиқот гузаронидем то роҳҳои аз ҷиҳати экологӣ ҳассос
парвариш кардани чорво ва беҳтар кардани саломатӣ ва маҳсулнокии ҳайвонотро
пайдо кунем ва даромади ҳадди аксарро афзоиш диҳем.
Маъмулан набудани манбаъҳои
алтернативии даромад ҷамоатҳоро водор кардааст, ки саршумори чорворо то ҳадди
имкон зиёд кунанд. Ин рақобатро пурзӯр карда, ба гӯсфанду бузҳои хонагӣ ва
инчунин ҳайвоноти ваҳшӣ фишори шадиди ғизоӣ ва физиологиро эҷод мекунад,
ҳамзамон робитаро дар байни ҳайвоноти хонагӣ ва ҳайвоноти ваҳшӣ афзоиш медиҳад,
ки дар навбати худ интиқоли сироятҳоро бештар менамояд.
Сар задани беморӣ ҳам дар байни ҳайвоноти
ваҳшӣ ва ҳам дар байни ҳайвоноти хонагӣ маъмул аст, ки ба воситаҳои зиндагии
ҷамоатҳои маҳаллӣ таъсир мерасонад ва фавти рамаи ҳайвоноти ваҳширо афзоиш
медиҳад. Дар баъзе минтақаҳо одамон инчунин ба олами ҳайвоноти ваҳшӣ муносибати
нохуб доранд ва шикори ноустувори ҳайвоноти ваҳшӣ саршумори онҳоро боз ҳам
коҳиш медиҳад. Бабри барфӣ аз сайди ваҳшӣ маҳрум шуда, метавонанд ба шикори
ҳайвоноти хонагӣ машғул шаванд, ки ин боиси муноқиша ва интиқом мегардад, зеро
чорводорон барои ҳифзи рамаҳои худ амал мекунанд.
Бо дарки он, ки таҷрибаҳои
анъанавии истифодаи замин эҳтиёҷоти даромади ҷамоатҳои чорводоронро қонеъ
намегардонанд ва чарогоҳҳои кӯҳиро ҳам барои чорво ва ҳам ҳайвоноти ваҳшӣ
валангор мекунанд, ҷамоатҳои маҳаллӣ ба ташкили як равиши нав барои идоракунии
ландшафт шурӯъ карданд.
Соли 2008 Ҳукумати Тоҷикистон ба
ҷудо кардани минтақаҳое шурӯъ кард, ки ҳамчун хоҷагиҳои ҷамъиятӣ идора карда
шаванд, ки кооперативҳои маҳаллӣ дар ивази даромад аз сайёҳии экотуризм ва
шикори идорашаванда барои ҳифзи олами ҳайвоноти ваҳшӣ масъул хоҳанд буд.
Даромади аз олами ваҳшӣ ба даст овардашуда пас аз он метавонад барои дастгирии
кори посбонҳо ва роҳбаладоне, ки барои ҳифзи табиат кор мекунанд, бо маблағҳои
изофӣ ба лоиҳаҳои рушди маҳаллӣ истифода шавад. Ин равиш хеле бомуваффақият
собит карда, ҳифз боиси эҳёи саршумори ҳайвоноти ваҳшӣ дар заминҳои муҳофизатӣ
ва баъдан барқароршавии тадриҷии саршумори бабри барфӣ гардид.
Тадқиқот дар ҳамкорӣ бо ташкилоти
ҷамъиятии Бургут ва Парчами ВМКБ гузаронида шуд, то ки душвориҳо ва имкониятҳоеро,
ки чорводорон дучор мешаванд, муайян карда шаванд. Гурӯҳҳои бисёрсоҳаи
намояндагиҳои ҷамоатҳои маҳаллӣ, муассисаҳои давлатии миллӣ ва коршиносони
байналмилалӣ, аз ҷумла байторҳо, иқтисоддонҳо ва коршиносони ҳайвоноти ваҳшӣ ва
донишҷӯён дар баробари мутахассисони ботаҷриба фаъолият намуданд. Мо якҷоя
аҳамияти маҳсулоти гуногуни чорворо барои даромад ва таъмини рӯзгори хонавода
омӯхта, вазъи саломатӣ ва идоракунии рамаҳои чорво муфассал арзёбӣ гардид. Бо
тавсеаи таҳлилӣ барои фаро гирифтани тамоми занҷири арзиши маҳсулоти чорво (аз
истеҳсолкунандагон, коркардкунандагон ва тоҷирон то истеъмолкунандагон), барои
муайян кардани имкониятҳои аъзои ҷомеа барои зиёд кардани фоидаи худ ё ворид
шудан ба бозорҳои нав, ки ҷараёни даромади онҳоро диверсификатсия мекунанд, тадқиқот
гузаронида шуд.
Раванди мониторинги солимии чорвои хурди шохдор дар ВМКБ аз ҷониби корманди
масъули Институти тибби ветеринарии АИКТ